Şiə məzhəbinə görə ədalət ( العَدل ) həm İslamın əsas prinsiplərindən biri, həm də dərin teoloji və fəlsəfi anlayışdır. Şiəlikdə ədalət həm Allahın sifəti, həm də insanların həyat tərzində əsas meyar kimi qəbul olunur.
Gəlin bunu daha aydın başa düşək:
A . Ədalət Allahın sifəti kimi
Şiəlikdə Allahın beş əsas əqidə prinsipi vardır:
1- Tövhid (Allahın birliyi) .
2- Ədalət .
3- Nübüvvət .
4- İmamət .
5- Məad (Axirət) .
Ədalət bu prinsiplərin ikinci yeri tutur. Şiə alimləri deyirlər ki:
Allah heç vaxt zülm və haqsızlıq etməz. Allah-tala quranda buyurur: "Allah heç kəsə zülm etməz, insanlar özlərinə zülm edərlər." (Yunis 44).
Allahın bütün əməlləri hikmətə əsaslanır. Heç nə təsadüfi və mənasız deyil.
Mükafat və cəza tam ədalətlə veriləcək.
B . Ədalət in insanın həyatında kı əhəmiyyəti
Şiə fiqhində ədalət təkcə ilahi sifət deyil, həm də insanın əxlaqi keyfiyyətidir:
1- İctimai ədalət: Yəni insanlara haqsızlıq etməmək, haqqı tapdamamaq.
2- Fərdi ədalət: Yəni nəfsin nəzarəti, günahdan çəkinmək, vicdanla yaşamaq.
3- Hökm və qəzavətdə ədalət: Ədalət hakim, qazi və imam üçün vacib şərtdir – yəni ədalətli olmalıdır.
C . Fiqh və əqidədə rolu
İmamət məsələsi: Şiə məzhəbi deyir ki, Allah öz ədalətinə görə ümməti heç vaxt rəhbərsiz qoymaz. Buna görədə imamət zəruridir.
Qəza və qədər: Allahın ədaləti əsasında insanların ixtiyarı vardır. İnsan məcbur deyil, seçim edir və məsuliyyət daşıyır.
Ç . Fəlsəfi izah
Şiə mütəfəkkirləri ədaləti belə tərif edirlər:
“Ədalət – hər şeyi öz yerinə qoymaqdır.”
Bu, həm kainatın düzəni (kosmik ədalət), həm də sosial həyat (cəmiyyətin haqq-ədalət əsasında qurulması) üçün keçərlidir.
Qurandan nümunələr
a) Allah zülm etməz:
“Allah heç kəsə zülm etməz, lakin insanlar özlərinə zülm edirlər.”
(Yunis, 44) .
b) Ədalətə əmr:
“Həqiqətən, Allah ədaləti, yaxşılığı və qohumlara ehsan etməyi əmr edir, pisliyi, fahişəliyi və zülmü qadağan edir”.
(Nəhl, 90) .
c) Hakimiyyətdə ədalət:
“ Ey iman gətirənlər! (Şahidliyiniz) özünüzün və ya valideynlərin, ya da yaxın qohumların əleyhinə olsa belə, Allah şahidləri kimi ədaləti qoruyun ”.
(Nisa, 135) .
Hədislərdən nümunələr
İmam Əl i (ə) buyurur: “Ədalət hər şeyi öz yerinə qoymaqdır, səxavət isə bir şeyi yerindən çıxarıb başqasına verməkdir. Ədalət bütün varlıqların nizamıdır”.
(Nəhcül-Bəlağə, hikmət 437) .
İmam Cəfər Sadiq (ə) buyurur: “Ədalət insanların hamısına xeyir gətirər, zülm isə hamıya ziyan vurar”.
Peyğəmbər (s) buyurur: “Ədalətli bir saat hökm sürmək, altmış il ibadətdən daha üstündür”.
Şiə fiqhində əhəmiyyəti
Qazi və şahidlər: Mütləq ədalətli olmalıdır.
İmam və rəhbərlər: Ədalət əsas şərtdir. Ədalətsiz rəhbərə itaət vacib deyil.
Fərdi həyat: Mömin ədalətli sayılması üçün böyük günah etməməli və kiçik günahda israr etməməlidir.
