"Yalan zinadan da pisdir" məzmununda bir hədis varmı və əgər belə bir hədis varsa, bu bütün növ yalanlara aiddirmi?
Qısa cavab: Xeyr, “Yalan danışmaq zinadan da pisdir” kimi məşhur ifadə bütün yalan növlərinə aid olan, sabit və səhih bir hədis DEYİL. Bu söz, məzmun baxımından müəyyən hədislərdə var, amma mütləq və hər cür yalana şamil edilmir.
Aşağıda məsələni bir qədər geniş şəkildə izah edəcəyik:
1- Bu ifadə səhih hədis kimi mövcud deyil
İslam alimləri (hədis tədqiqatçıları) bildirirlər ki:
“Yalan zinadan daha pisdir” formasında səhih hədis yoxdur.
Bəzi mənbələrdə zəif və ya uydurma rəvayətlər var, lakin mötəbər kitabların heç birində bu ifadə bu şəkildə təsdiqlənməyib.
2- Mövzunun mənşəyi – böyük günah olaraq “yalan”
Səhih hədislərdə gəlib ki, Peyğəmbər (s) yalanı böyük günah kimi qeyd edir. Xüsusilə Allah adına yalan uydurmaq, şahidlikdə yalan, insanlara zülm məqsədi ilə yalan çox ağır günah sayılır.
Hətta “yalan” bəzən insanı digər böyük günahlara aparan bir “açar günah” kimi təsvir edilir.
Bu səbəbdən bəzi alimlər “yalan bəzi hallarda zinadan da pis nəticələr doğura bilər” demişlər. Lakin bu ümumi bir ifadədir, hədis deyil.
3- Bütün növ yalanlar eyni deyil
İslam fiqhində yalan 4 kateqoriyaya bölünür:
A) Tam haram yalanlar
Bunlar ən böyük günahlardandır:
- Böhtan.
- Yalan şahidlik.
- Aldatmaq / fırıldaqçılıq.
- Allah, Peyğəmbər (s) haqqında uydurma sözlər.
- İnsanların haqqını tapdalayan yalanlar.
Bu cür yalanlar bəzən zinadan da ağır nəticələr verə bilər.
B) Kiçik yalanlar
Zərər məqsədi daşımayan, lakin yenə də günah olan yalanlardır.
Məsələn, kiçik sosial yalanlar (“gecikdiyimə görə…”, “bacarmadım amma…” və s.).
Bunlar da günahdır, lakin zinadan daha ağır hökm daşımır.
C) İcazəli yalanlar
Səhih hədisdə Peyğəmbər (s) 3 halda yalanın caiz olduğunu bildirib:
- İnsanlar arasında islahetmə üçün.
- Müharibədə (strateji səbəblər).
- Ər-arvad arasındakı mehribançılığı qorumaq üçün (mənfi sözləri gizlətmək, xoş söz demək).
Bunlar günah sayılmır.
Ç) Məcburiyyət altında deyilən yalan
Zəruri hallarda (məsələn, həyat təhlükəsi) yalan günah sayılmır.
Nəticə:
“Yalan zinadan da pisdir” ifadəsi:
Səhih hədis deyil, Bütün növ yalanlara şamil edilmir,
xüsusilə zərərverici və böyük yalanların ağır günah olduğunu vurğulayan bir ifadə kimi tarixi şərhlərdə rast gəlinir.Hacı Elçin Əliyev
